Οπερέτα για εφήβους
Γραφείο καθ. Ε. Καραγιάννης
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (δια ζώσης)
Ημερομηνία διεξαγωγής: 15 και 16 Νοεμβρίου 2023
Τόπος διεξαγωγής: Μουσικό Γυμνάσιο Ηγουμενίτσας (εργαστήρια) και χώρος εκδηλώσεων 2ου Γυμνασίου Ηγ/τσας (παράσταση)
Διάρκεια εργαστηρίων: 4 διδακτικές ώρες
Διάρκεια παράστασης: 70 λεπτά
Υπεύθυνοι Καθηγητές: Καραγιάννης Ελευθέριος, Κυριακούλης Διονύσιος – Ιωάννης, Ζαραβέλα Ευαγγελία
Το καινοτόμο αυτό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, προσαρμοσμένο στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή και στους κοινωνικούς προβληματισμούς των εφήβων του σήμερα, είχε ως βασικό στόχο την εξοικείωση των εφήβων με την τέχνη του λυρικού θεάτρου (όπερας) μέσα από την ενεργό συμμετοχή τους σε μία διαδραστική παράσταση όπερας. Οι συμμετέχοντες μαθητές/τριες τόσο μέσω της εξερεύνησης της δημιουργικής διαδικασίας που βρίσκεται πίσω από τη σκηνή της όπερας όσο και μέσω της ενθάρρυνσης του καλλιτεχνικού πειραματισμού και της ανακάλυψης μέσα από την πολυεπίπεδη φύση του είδους της όπερας αποκόμισαν πολλαπλά οφέλη (γνωστικά και κοινωνικά) από την «επαφή» τους με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Το έργο αυτό, Η Ωραία Ελένη, είναι ένα κράμα δύο μουσικών εγχειρημάτων: από τη μία της κωμικής οπερέτας του Ζακ Όφενμπαχ (1864) και από την άλλη μιας καινούριας όπερας (του Κορνήλιου Σελαμσή) που έχει όμως στοιχεία από το παρελθόν.
Οι υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί για τη συγκεκριμένη δράση, ο κ. Καραγιάννης Ελευθέριος, Μουσικολόγος, ο κ. Κυριακούλης Διονύσιος-Ιωάννης Μουσικολόγος/Ερευνητής και η κ. Ζαραβέλα Ευαγγελία, Φιλόλογος, ενημέρωσαν τους μαθητές και των δύο τάξεων, Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου, πριν το σχολείο υποδεχτεί την ομάδα της ΕΛΣ.
Πιο συγκεκριμένα, η κ. Ζαραβέλα Ευαγγελία προετοίμασε κατάλληλα τους μαθητές τόσο στην τάξη όσο και με συνολική παρουσίαση στα τμήματα πριν την έλευση της ομάδας της ΕΛΣ σχετικά με τον μύθο της ωραίας Ελένης, τις παραλλαγές του αλλά και το αρχαίο θέατρο. Οι μαθητές της Γ΄ τάξης διδάσκονται τη φετινή χρονιά Δραματική Ποίηση και πιο συγκεκριμένα την τραγωδία Ελένη του Ευριπίδη, με αποτέλεσμα να είναι εξοικειωμένοι με όλα τα παραπάνω.
Ο κ. Καραγιάννης Ελευθέριος με τη χρήση ψηφιακών μέσων έφερε τους μαθητές σε επαφή με τα βασικά στοιχεία της όπερας (είδη τραγουδιού: άρια, ρετσιτατίβο, ντουέτο, χορωδιακά μέρη) δίνοντας τους αντίστοιχους ορισμούς. Αν και η ενασχόληση αυτή αποτελούσε την πρώτη εμπειρία όπερας για τους/τις περισσότερους μαθητές/τριες, έγινε σαφές ότι η αφήγηση της πλοκής (το σενάριο της όπερας) μεταφέρεται από τους πρωταγωνιστές στο κοινό μέσα από το τραγούδι. Έτσι στη συνέχεια έγινε και μια πρώτη γνωριμία (ρυθμική απαγγελία στίχων) με το χορωδιακό τραγούδι «Των Κυθήρων η γαλέρα» (στο τέλος και με συνοδεία πιάνου),αφού προηγουμένως δόθηκαν οι κατάλληλες οδηγίες/συμβουλές για τη στάση του σώματος (σε όρθια και σε καθιστή θέση) όπως και έγιναν φωνητικές ασκήσεις ζεστάματος (εκφορά συμφώνων και φωνηέντων, φύσημα ζεστής σούπας, φούσκωμα μπαλονιού) και ελέγχου της αναπνοής. Τέλος, έγινε μια συνοπτική παρουσίαση του εμπλουτισμένου υλικού της Όπερας (OperaBox) και αξιολόγηση των μαθητών μέσω quiz.
Ο κ. Κυριακούλης Διονύσιος-Ιωάννης είχε την ευθύνη της προετοιμασίας όλου του τεχνικού εξοπλισμού στο εργαστήριο πληροφορικής (Ομάδα 3), καθώς και την ηλεκτρονική επεξεργασία του μουσικού κειμένου του χορωδιακού τραγουδιού που δόθηκε σε όλους τους εμπλεκομένους. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκαν στην τάξη δράσεις προετοιμασίας για την χρήση γραφικών παρτιτούρων, καθώς και δόθηκαν παραδείγματα από σύγχρονα έργα (π.χ. L. Berio, M. Schaffer, Ι. Ξενάκης, R. M. Schafer)
Στο πρόγραμμα των (δια ζώσης) εργαστηρίων που πραγματοποιήθηκαν σε χώρους του σχολείου οι μαθητές/τριες της Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου χωρίστηκαν σε 3 ομάδες των 15 ατόμων και υπό την καθοδήγηση της εκπαιδευτικής ομάδας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής όπως και των καθηγητών του σχολείου προετοιμάστηκαν και δημιούργησαν υλικό που παρουσιάστηκε ζωντανά στην παράσταση της επόμενης ημέρας.
Στο εισαγωγικό εργαστήριο/δράση (1 διδακτική ώρα) το σύνολο των μαθητών (τρεις ομάδες) ενημερώθηκε από επαγγελματίες λυρικούς τραγουδιστές του χώρου για τα βασικά στοιχεία της όπερας και ερμήνευσαν όλοι μαζί το χορωδιακό μέρος της παράστασης («Των Κυθήρων η γαλέρα»).
Αφού υλοποιήθηκε επιτυχώς το εισαγωγικό εργαστήριο, οι μαθητές/τριες εντάχθηκαν στις τρεις ομάδες τους.
Η Ομάδα 1 (Ρυθμική Απαγγελία) ασχολήθηκε με το κείμενο της παράστασης (λιμπρέτο όπερας), απαγγέλλοντας τους στίχους δυνατά και ρυθμικά (ρυθμικό σολφέζ) με καθαρή άρθρωση και εξωστρέφεια, ενώ παράλληλα κινείτο συνεχόμενα στον χώρο, δημιουργώντας μια «πολυφωνία» της τάξης (δραστηριότητα απομνημόνευσης διαφορετικών στροφών από τους «Αγώνες Πνεύματος»). Τέλος, μια δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε τον χωρισμό της Ομάδας σε μικρότερες ομάδες των 4-5 ατόμων όπου ανάμεσα στα μέλη των ομάδων τοποθετήθηκε ένα μπαλόνι. Ο στόχος ήταν με την ακρόαση ενός κοινού ρυθμού (ραπ) να κινηθεί η κάθε ομάδα στο χώρο χωρίς να πέσουν τα μπαλόνια που ήταν τοποθετημένα ανάμεσά τους.
Η Ομάδα 2 ασχολήθηκε με τους ήχους και τη σημασία (ρόλο) που μπορούν να έχουν στην παράσταση. Έγινε σύντομη εισαγωγή σε μερικούς ηχητικούς όρους (π.χ. ηχοτοπίο) και σύγχρονες πρακτικές σύνθεσης. Ο ήχος διαπιστώθηκε ότι είχε κεντρικό ρόλο στη ρεαλιστική αποτύπωση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο εξελίσσεται η δράση, γιατί έχει τη δύναμη να μεταφέρει τον θεατή και ακροατή σε έναν αρκετά συγκεκριμένο ή φανταστικό τόπο και χρόνο. Οι μαθητές κατανόησαν βιωματικά τη δραματουργική διάσταση του ήχου και μέσω μιας δραστηριότητας ενεργητικής ακρόασης σύντομων αποσπασμάτων κινηματογραφικών ταινιών σημείωσαν σε χαρτί τους ήχους που κατάφεραν να διακρίνουν (πέρα από τους διαλόγους και τη μουσική). Πειραματίστηκαν επίσης και οι ίδιοι με το ηχοτοπίο του χώρου που βρισκόταν, ακούγοντας προσεκτικά τους ήχους που τους περιέβαλλαν μοιραζόμενοι δημιουργικές σκέψεις με τους συμμαθητές και καθηγητές τους. Τέλος, ο μουσικός της ΕΛΣ με το κοντραμπάσο του μύησε την Ομάδα στις «διευρυμένες τεχνικές», εμπλουτίζοντας την ηχητική παλέτα, δοκιμάζοντας παράλληλα και τα όρια του οργάνου του. Η Ομάδα 3 καταπιάστηκε με τη δημιουργία του εικαστικού περιβάλλοντος της παράστασης. Αρχικά, επεξηγήθηκε ο σημαντικός ρόλος και η δουλειά του ενδυματολόγου σε μια παραγωγή όπερας. Ο ενδυματολόγος είναι ο υπεύθυνος για τη μελέτη και σχεδίαση των κοστουμιών (επιλογή υλικών), διατηρώντας όμως και στενή συνεργασία με το κείμενο (λιμπρέτο) και τον σκηνοθέτη της παράστασης, λαμβάνοντας υπόψη του και τη μουσική, την κίνηση αλλά και τα φώτα της κάθε σκηνής. Στη συνέχεια έγινε προβολή του τρέιλερ της παράστασης «Τέσσερις Εποχές» (ΕΛΣ, 2019) με στόχο την εξοικείωση των παιδιών με την κυκλική οικονομία και βιωσιμότητα (μείωση χρήσης πλαστικών, σπατάλη τροφίμων). Στη δραστηριότητα που ακολούθησε τα παιδιά σε μικρές ομάδες αλλά και ατομικά δημιούργησαν (με τη φαντασία τους) έναν πίνακα ιδεών «moodboard» για την Ωραία Ελένη (στιλ, ρούχα, παλέτες χρωμάτων των κοστουμιών της, κτλ), δημιουργώντας κολάζ. Τέλος, χρησιμοποιώντας την html εφαρμογή canvas.com και πειραματιζόμενοι με τη χρήση διάφορων ψηφιακών εργαλείων, σχεδίασαν ένα σκίτσο και τα σκηνικά της δικής τους Ωραίας Ελένης.
